Ecologische isolatie: natuurlijke materialen en hun eigenschappen

Isolatie speelt een essentiële rol in de huizenbouw. Traditionele isolatiematerialen zijn echter niet milieuvriendelijk. Gelukkig zijn er tegenwoordig hoogwaardige alternatieven op de markt. Wie vertrouwt op kwaliteit en natuurlijke grondstoffen, levert zo een belangrijke bijdrage aan de bescherming van onze leefomgeving. Ecologische isolatiematerialen doen in geen enkel opzicht onder voor conventionele isolatiematerialen en spelen een steeds grotere rol in de bouwsector. Kurk, hennep, schapenwol of hout – in dit artikel komt u alles te weten over de eigenschappen, de toepassingsgebieden en de kosten van de verschillende natuurlijke isolatiematerialen.

Voordelen ecologische isolatiematerialen

De bouwsector moet langzaam maar zeker steeds meer inzetten op duurzaam bouwen. Duurzaam isolatiemateriaal heeft de eigenschap, dat het opnieuw kan worden gebruikt. In tegenstelling tot chemische isolatiematerialen mag het worden verbrand om energie op te wekken. Bovendien is het biologisch afbreekbaar, zodat het zelfs kan worden gecomposteerd, zonder gevaar voor mens of dier.

• Milieuvriendelijk:

Voor de productie van natuurlijke isolatiematerialen is veel minder energie nodig dan voor conventionele isolatiematerialen. Ook hoeven aan de meeste natuurlijke isolatiematerialen geen chemische stoffen te worden toegevoegd. Net als veel andere bouwmaterialen kunnen ze hergebruikt worden: het gebruik en de recycling van hernieuwbare grondstoffen zorgt er dus voor dat er minder schaarse hulpbronnen hoeven worden aangesproken.

• Geen gezondheidsrisico’s:

In tegenstelling tot veel conventionele isolatiestoffen zijn ecologische isolatiestoffen onschadelijk voor de gezondheid en wekken ze geen allergische reacties op.

• Aangenaam binnenklimaat:

Ecologische isolatiematerialen worden gekenmerkt door het feit dat ze bijzonder goed vocht kunnen opnemen en afgeven. Dit zorgt voor een prettig binnenklimaat en een uitstekende bescherming tegen de hitte in de zomer. De meeste materialen zijn ook moeilijk ontvlambaar en niet erg vatbaar voor schimmelgroei en aantasting door insecten en knaagdieren.

Ecologische isolatie: de verschillende natuurlijke materialen

Bijna alle vormen van isolatie kunnen met natuurlijke materialen worden uitgevoerd. Of het nu gaat om thermische isolatie, bescherming tegen geluid en stoten of gevelisolatie: natuurlijke materialen hebben vaak nog betere isolerende eigenschappen dan conventionele isolatiematerialen.

Conventionele isolatiematerialen kosten gemiddeld ongeveer 10 euro per vierkante meter; milieuvriendelijke isolatie is vaak iets duurder. Voor zowel conventionele als ecologische isolatiematerialen kunnen daar extra kosten voor verwerking en levering bijkomen; de onderstaande tabel geeft slechts een ruwe indicatie van de prijs. Natuurlijke isolatiematerialen zijn dus iets duurder – maar de betere atmosfeer in de kamer, uw gezondheid en de milieuoverwegingen maken het de overweging meer dan waard.

U mag geen ecologisch isolatiemateriaal gebruiken voor de perimeterisolatie. Dat is de isolatie die in contact staat met de grond of delen van het fundament, die zijn blootgesteld aan het risico van spatwater. De perimeterisolatie moet namelijk rotbestendig en bijzonder drukbestendig zijn. Meestal worden hier polystyreenplaten gebruikt. Als ecologisch minder schadelijke variant kunt u voor schuimglasplaten kiezen.

Ecologische isolatie van houtvezels

Hout is een bouwmateriaal dat wijdverbreid is, maar het is ook uitstekend geschikt als isolatiemateriaal: u kunt er bijna elk bouwproject mee uitvoeren. Isolatiematerialen van houtvezel hebben veel positieve eigenschappen, die zich in de praktijk op lange termijn hebben bewezen.

Houtvezelisolatie geldt inmiddels als de beste optie onder de ecologische isolatiematerialen als het gaat om thermische isolatie. Als bescherming tegen zomerse hitte is het beter dan andere natuurlijke materialen. De redenen hiervoor zijn de hoge dichtheid, het lage warmtegeleidingsvermogen en hoge waarden voor de specifieke warmtecapaciteit. Ter vergelijking: een zolder die geïsoleerd is met houtvezelisolatieplaten is in de zomer gemiddeld 6 graden Celsius koeler dan wanneer deze geïsoleerd is met conventionele materialen.

Verder is houtvezel relatief goedkoop, en heeft het een hoge vochtbestendigheid, gecombineerd met een hoog isolerend vermogen. Isolatiematerialen van houtvezels hebben een geluiddempende werking en kunnen ook als akoestische elementen worden gebruikt. Voor de productie ervan is wel meer energie nodig dan voor andere natuurlijke isolatiematerialen.

Duurzame isolatie van houtspaanders

Houtspaanderisolatie wordt gemaakt van schaafresten van inheemse naaldbossen. De damp-open eigenschappen van het materiaal zorgen voor een aangenaam binnenklimaat, terwijl tegelijk een uitstekende thermische isolatie wordt gegarandeerd. Ecologische isolatieplaten van houtsnippers zijn bestand tegen rot, schimmel, ongedierte en zwammen. U kunt het gebruiken als geluids- en warmte-isolatie, maar ook als inblaasisolatie in de houtbouw. Als alternatief isolatiemateriaal kunnen houtspaanders ook gebruikt worden onder dekvloeren en als vulmateriaal voor het egaliseren van muren, leidingschachten of houten balkenplafonds. Het materiaal hoeft niet worden uitgehard, het kan droog geplaatst worden en er kan meteen op worden gelopen.

Tijdens de productie worden de spaanders gecoat met minerale additieven of natuurlijke kleefstoffen, bijv. klei. U kunt het materiaal na gebruik zonder risico’s hergebruiken, thermisch recyclen of composteren.

Vlas als milieuvriendelijk isolatiemateriaal

Vlas wordt al meer dan 5000 jaar gebruikt als grondstof voor verschillende dagelijkse toepassingen, bijv. als linnen voor kleding of als lijnzaad in levensmiddelen. Het materiaal heeft natuurlijke bitterstoffen die het resistent maken tegen ongedierte, rot en schimmel. Het is daarnaast zeer vormvast: isolatie-elementen van vlas behouden hun oorspronkelijke volume, omdat ze niet krimpen. Bovendien is vlas bijzonder gemakkelijk om mee te werken: u kunt het simpelweg op maat snijden met een mes of knippen met een schaar.

Als ecologische isolatie heeft vlas een breed scala van toepassingen:

U kunt isolatiemateriaal van vlas zonder problemen composteren of het als mulch gebruiken, zolang het maar zonder chemische toevoegingen geproduceerd is. Dit is vaak het geval bij stortgoed, inblaasisolatie, opvulmateriaal, vlasvilt en vlasstroken.

Hennep als natuurlijk isolatiemateriaal

Het gebruik van hennep is vooral bekend voor de productie van textiel, papier, olie en in medische toepassingen, maar ook in de bouwindustrie doet de grondstof steeds meer zijn intrede. Ecologische isolatie van hennep is vriendelijk voor de huid en kan verwerkt worden zonder dat er veel stof ontstaat. Isolatie-elementen van hennep hebben een positief effect op het binnenklimaat, ze reguleren de vochtigheid, beschermen het bouwwerk op natuurlijke wijze tegen schimmel en ongedierte, en in de zomer zorgt de stof ervoor dat het binnen aangenaam koel blijft. Daarnaast veroorzaakt hennep geen allergische reacties.

Ecologisch isoleren met jute

Jute is een modern upcycling-product. Hoewel de grondstof afkomstig is uit Bangladesh en India, is het gebruik van jute als isolatiemateriaal toch duurzaam te noemen. Dat zit zo: jute wordt gemaakt van de tropische plant Corchorus, die in Azië wordt geteeld. Dit wordt verwerkt tot jutezakken, die gebruikt worden om koffie- en cacaobonen naar Europa te vervoeren. Sinds kort worden deze jutezakken hergebruikt om isolatiemateriaal van te maken, in plaats van gestort of verbrand te worden, zoals daarvoor gebruikelijk was. Zo beleeft jute dus een tweede levenscyclus.

Isolatieplaten en -matten van jute zijn geschikt voor alle varianten van dakisolatie, voor de isolatie van plafonds met houten balken, en voor buiten- en binnenmuren (met houtskeletbouw, houten staanders of metalen staanders). Jute isolatiematerialen hebben een uitstekende warmte-isolerende werking, zijn bestand tegen schimmels, bevatten geen eiwitten of zetmeel en zijn dus niet gevoelig voor insecten of knaagdieren.

Natuurlijke isolatie met schapenwol

Schapenwol is een bijproduct van de landbouw dat dus niet speciaal geproduceerd hoeft te worden om als ecologische isolatie gebruikt te kunnen worden. De grondstof heeft veel positieve eigenschappen en is veelzijdig inzetbaar: u kunt schapenwol gebruiken om daken, muren, plafonds, buitengevels en blokhutten en -huizen mee te isoleren. Verder is het natuurlijke isolatiemateriaal geschikt voor akoestische bouw, installatiebouw, voor de isolatie van technische systemen zoals koel- en ventilatiesystemen, voor de bouw van ramen en als contactgeluidisolatie.

Dit natuurlijke materiaal heeft één bijzonder kenmerk: het is uiterst duurzaam. Onder normale omstandigheden, wanneer schapenwol niet blootgesteld wordt aan hoge uv-straling of permanente vochtigheid, ondergaat het geen enkel conventioneel verouderingsproces en vindt er geen chemische ontbinding plaats. Schapenwol als isolatiemateriaal heeft daarnaast de volgende eigenschappen:

• Goede hittebescherming
• Vochtregulerend
• Minder vervuilende stoffen
• Elasticiteit
• Dimensionale stabiliteit

Isolatie-elementen van schapenwol zijn wel gevoelig voor mottenplagen, en daarom moeten ze tijdens het fabricageproces behandeld worden met een middel tegen motten. Natriumboraat, dat ook een brandvertragende werking heeft, wordt vaak gebruikt. Het is onschadelijk is voor de gezondheid en het milieu, maar kan na een paar jaar zijn hechting aan de schapenwol – en daarmee zijn werkzaamheid – verliezen.

Duurzaam isoleren met riet

Riet wordt al duizenden jaren als bouwmateriaal gebruikt en is vooral in kuststreken bekend als dakbedekking. Riet kan echter ook gebruikt worden als ecologisch isolatiemateriaal, bijvoorbeeld in de vorm van platen of matten als ondergrond voor pleisterwerk. Het materiaal is bestendig tegen vocht, warmte- en geluidsisolerend en heeft door zijn hoge gewicht een warmte- en vochtregulerend effect. Zo zorgt rietisolatie voor een aangenaam binnenklimaat. Vanwege de strenger wordende eisen aan thermische isolatiematerialen in het Bouwbesluit wordt riet als isolatiemateriaal echter niet meer toegestaan voor nieuwbouw: de Rc-waarde van riet is te gering. Ook moet bij alle rietisolatie in woonruimtes een dampremmer worden aangebracht aan de binnenkant van de constructie.

Ecologische isolatie van zeegras

Zeegras groeit op de zeebodem in dieptes van drie tot 40 meter, onder andere in de Middellandse Zee en de Oostzee. Als de planten na verloop van tijd doodgaan, worden de plantenvezels door de golfslag in ondiep water omgevormd tot balvormige structuren, zogenaamde ‘Neptunusballen’ of ‘zeeballen’, die op de stranden aanspoelen. Deze natuurlijke grondstof is uiterst waardevol, want zeegras is een bedreigde soort met een beschermde status. Het heeft een zeer hoog silicaatgehalte (kiezelzuur). Het silicaat in combinatie met het ingebedde zeezout geven het de volgende eigenschappen:

• Het rot zelden
• Schimmelbestendig
• Bestand tegen ongedierte
• Moeilijk ontvlambaar
• Warmte-isolerend
• Goede bescherming tegen hitte in de zomer

U kunt ecologische isolatie van zeewier als vulling gebruiken, als isolatiewol of als inblaasisolatie. Het is geschikt voor alle gangbare toepassingsmogelijkheden: in spouwen, voor dak- en gevelrenovatie of voor het isoleren van plafonds. Als het zeegras belopen moet worden, moet u het in een steunconstructie leggen en er een vloer op leggen. Zeegras is een natuurlijke grondstof die geen schadelijke of chemische stoffen bevat.

Ecologisch isoleren met stro

Stro is welbekend uit de landbouw, maar het wordt sinds de 19e eeuw ook in de bouw gebruikt. Strobalen worden veel gebruikt als isolatiemateriaal. U kunt sterk samengeperste stroplaten ook gebruiken als isolerende muurelementen in de binnenbouw, bijvoorbeeld voor wand-, dak- en vloerconstructies.

Strobalen moeten tegen vocht worden beschermd met behulp van houten panelen of een andere bekleding. Het materiaal, dat van nature zeer ontvlambaar is, is door de nauwe samenpersing al minder ontvlambaar. Als u de strobalen daarnaast met leem bepleistert, vermindert dat de ontvlambaarheid vele malen. Als de strobalen of stroplaten professioneel geperst zijn, d.w.z. met een dichtheid van 90-130 kg/m³, hoeven ze niet met additieven te worden behandeld. Dit levert een isolatiemateriaal op dat bijzonder milieuvriendelijk is en bovendien onschadelijk is voor de gezondheid, zelfs na de sloop van het gebouw:

• U kunt het hergebruiken
• Het is composteerbaar
• Recyclen is mogelijk

Cellulose, een natuurlijke isolatiestof

Cellulose wordt gewonnen uit gerecycled papier. Het heeft vele toepassingen, onder andere als isolatiemateriaal: het heeft aanzienlijk betere eigenschappen voor thermische isolatie dan conventionele isolatiestoffen, zoals mineraalvezels. Maar ook wat betreft geluidsisolatie scoort cellulose goed. Het is in de volgende vormen verkrijgbaar:

Wanneer u op zoek bent naar geschikte natuurlijke isolatiematerialen, let dan op het keurmerk met een zogenaamd Keymark. Dit Europese kwaliteitscertificaat geeft met een letterafkorting aan voor welk toepassingsgebied het materiaal gecertificeerd is. Het Keymark-keurmerk bevestigt dat het natuurlijke isolatiemateriaal voldoet aan de wettelijke eisen en dat het gecontroleerd is door een onafhankelijke instantie. Het garandeert ook de juistheid van de specificaties van de fabrikant.

Kurk als ecologische isolatie

Ook kurk wordt gebruikt om bouwwerken te isoleren. Het wordt gemaakt van de schors van de kurkeik, die inheems is in Noord-Afrika. Het is dus een uitheemse grondstof, en de lange transportroutes hebben gevolgen voor de ecologische voetafdruk. Niettemin geldt het materiaal als relatief duurzaam, mits de tussenpozen tussen het oogsten van de schors van de bomen niet korter zijn dan negen of tien jaar. Kurk heeft zeer goede warmte- en geluidsisolerende eigenschappen. Het neemt nauwelijks vocht op, is normaal ontvlambaar en heeft een zeer goede druksterkte. Ecologische isolatie met kurk is veelzijdig toepasbaar.

U kunt de grondstof bijvoorbeeld als volgt gebruiken:

• Los in holle ruimtes in bouwconstructies
• Los als binnenisolatie voor buitenmuren 
• Als granulaat in het dak voor isolatie tussen de dakspanten
• Als platen in de muur verwerkt
• Als materiaalcombinatie met klei, speciaal voor de renovatie van historische gebouwen

Popcorn: een onverwachte vorm van natuurlijke isolatie

Popcorn als ecologische isolatie:het klinkt misschien gek, maar onderzoekers van de faculteit Boswetenschappen en Bosecologie van de Universiteit van Göttingen hebben isolatieplaten van popcorn ontwikkeld die bijzonder goede thermische isolatie-eigenschappen blijken te hebben. Dit idee is niet alleen ludiek, maar ook bijzonder innovatief, vergelijkbaar met gerecycled beton of een huis uit de 3D printer. De isolatieplaten zijn onder andere geschikt voor gevelisolatie, maar ook voor andere toepassingsgebieden. Het materiaal is maar ongeveer half zo zwaar als gewone spaanplaat, maar het heeft vergelijkbare mechanische eigenschappen, het is ook waterafstotend en gaat erg lang mee.

Veelgestelde vragen over ecologische isolatie