Leem als bouwmateriaal: voor- en nadelen voor duurzaam bouwen

Nog niet zo lang geleden werd bouwen met leem beschouwd als een overblijfsel uit vervlogen tijden. Door de groeiende belangstelling voor duurzame bouwmaterialen, beleeft leem echter een nieuwe opleving. In dit artikel komt u te weten welke eigenschappen leem zo duurzaam maken en in welke vormen leem als bouwmateriaal kan worden gebruikt.

Welke eigenschappen heeft leem als bouwmateriaal?

Leem is een mineraal bouwmateriaal. Het wordt op natuurlijke wijze gevormd uit fijnkorrelig zand ofwel silt of löss, slib en klei. Dit mengsel is het product van geërodeerd gesteente dat rechtstreeks in de grond wordt afgezet of via wind of water wordt getransporteerd. Leemafzettingen zijn overal ter wereld te vinden, dus de milieueffecten van de ontginning van leem en de transportroutes zijn gering. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten leem, afhankelijk van hoe deze is gevormd, bijvoorbeeld bergleem, alluviale leem (rivier), of keileem (gletsjer).

Leem is een van nature dampregulerend materiaal, dat vocht- en luchtdoorlatend is. Dit betekent dat het vocht uit de omringende lucht kan opnemen, maar ook weer kan afgeven, en zo in het hele huis voor een gezond binnenklimaat zorgt. Bovendien slaat leem zeer goed warmte op: het blijft binnen aangenaam koel in de zomer en lang warm in de winter. Dit bespaart veel energie, wat nog een argument is ten gunste van duurzaam bouwen met leem. Bovendien is leem als bouwmateriaal bijzonder geschikt voor gebouwen waarin de lucht binnenshuis een zo constant mogelijke vochtigheidsgraad moet hebben in het kader van de regels voor monumentenzorg.

Hoe goed dit allemaal ook klinkt, leem heeft ook nadelen als bouwmateriaal. Het vermogen om vocht te absorberen is zowel een kracht als een zwakte, omdat het leem kan opzwellen of krimpen als de luchtvochtigheid te veel schommelt. Ook is het gevoelig voor vorst.

Als u op zoek bent naar een duurzaam bouwmateriaal en leem overweegt, vindt u hier een overzicht van alle voor- en nadelen:

De samenstelling van leem kan sterk verschillen. De afzonderlijke componenten en hun verhouding kunnen binnen de vrij ruim gedefinieerde grenzen sterk variëren. De exacte samenstelling is van invloed op de bepalende eigenschappen die de leem een goed of minder goed bouwmateriaal maken:

• Leem met een hoog kleigehalte, ook wel vette leem genoemd, is moeilijk om mee te werken en moet soms eerst met zand worden vermengd.
• Als het kleigehalte te laag is, wordt er gesproken van magere of schrale leem. Dit materiaal is niet geschikt voor de bouw, omdat het na het drogen uit elkaar valt.
• Van leem met een hoog zandgehalte en een zeer hoog kleigehalte kunnen leemstenen worden gemaakt.

Voordat leem als bouwmateriaal worden gebruikt, moet de samenstelling dus goed worden gecontroleerd.

Bouwen met leem: welke bouwmaterialen zijn er?

Leem komt in veel verschillende vormen als bouwmateriaal voor. Welke daarvan het meest geschikt is voor uw bouwproject, heeft niet alleen met functionele, maar ook met esthetische aspecten te maken:

• Stampbouw (pisé): bij deze traditionele manier van bouwen met leem wordt het vochtige materiaal in speciaal gemaakte vormen of bekistingen gestort en vervolgens verdicht door aan te stampen. Na een relatief lange droogtijd wordt de afdekking verwijderd en de resulterende muur blootgelegd.
• Isolatie met leem: voor de ecologische isolatie van muren en vloeren wordt leem vaak gemengd met andere ecologische isolatiematerialen, zoals stro of hennep, en als spouwisolatie in de ruimte tussen de isolatieplaat en de muur gestort. Een andere methode is het bestrijken van houten isolatieplaten met leem.
• Leemstenen (adobe): uit een ruwe massa leem worden blokken gevormd en aan de lucht gedroogd. Ze worden gebruikt voor de droge constructie van binnen- en buitenmuren en verbeteren ook de warmte- en geluidsisolatie.
• Bakstenen van leem: bakstenen van leem die op ongeveer 900 tot 1000°C gebakken worden, zijn sterker dan aan de lucht gedroogde leemsteen. Ze zijn geschikt voor het bouwen van dragende muren en kunnen nog resistenter en duurzamer worden gemaakt door pleisterwerk.
• Bouwplaten van leem: om sterke panelen te maken, wordt leem gemengd met stro, hennep of houtwol en in de gewenste vorm geperst. Een inwendig gaasweefsel draagt bij aan de stabiliteit. De platen worden gebruikt in de droogbouw en afwerking, bijvoorbeeld als scheidingswanden, gipsplaten of isolatie.
• Leemstuc (pleisterwerk): afhankelijk van de exacte samenstelling kan leem worden gebruikt als mortel, afwerkpleister, onderpleister of fijnpleister. Leem heeft dus niet alleen positieve eigenschappen als bouwmateriaal, maar kan ook voor decoratieve doeleinden worden gebruikt – vooral wanneer er kleurpigmenten en textuurstoffen aan worden toegevoegd.

Leemplaten of gipsplaten?

Leemplaten worden alom geprezen als duurzaam alternatief voor gipskartonplaten. Ze hebben niet alleen een betere milieubalans, maar hun eigenschappen kunnen ook concurreren met die van gipsplaat. Het enige nadeel lijken de hogere kosten te zijn. Hieronder ziet u een overzicht:

Hoeveel kost leem als bouwmateriaal?

In de tabel hebben we al vermeld dat de kosten van leem als bouwmateriaal relatief hoog zijn. Dit is echter minder te wijten aan de aanschafkosten dan aan de kosten van de installatie. In de meeste gevallen zijn er namelijk gespecialiseerde vakmensen nodig die precies weten hoe ze met het bouwmateriaal om moeten gaan.

Het is moeilijk om precies te zeggen welke kosten kunt verwachten, omdat dit afhangt van het geplande bouwproject en de gebruikte bouwmaterialen. De meeste aanbieders van bouwleem schatten dat de bouw van een gemiddelde eengezinswoning ongeveer 15 tot 20 procent extra kost als er leem wordt gebruikt.

Combinatie van leem en andere bouwstoffen

Een groot voordeel van natuurlijke bouwmaterialen is dat ze uitstekend met elkaar gecombineerd kunnen worden, en zich in sommige gevallen zelfs wederzijds versterken. Een bekend voorbeeld hiervan is bouwen met leem en hout. Leem beschermt het hout tegen vocht en voorkomt zo rotting en schimmelvorming. In een huis dat met hout en leem is gebouwd, profiteert u van een stabiel, gezond binnenklimaat en een aangename temperatuur.

Een andere veelvoorkomende combinatie is leem en stro. Vooral voor professionele renovatieprojecten van monumentale vakwerkhuizen in het buitenland en andere oude gebouwen wordt de combinatie van leem en stro als isolatiemateriaal gebruikt. Er zijn echter ook spraakmakende nieuwbouwprojecten die het bouwen met leem en stro nieuw leven inblazen. Hele huizen worden tegenwoordig gebouwd van strobalen en afgedicht met leempleister voor een effectieve en brandwerende isolatie.

Last but not least: met de combinatie van kurk en leem krijgt u een eersteklas isolatiemateriaal. Dit dampregulerende composietmateriaal voldoet bovendien aan de eisen voor het isoleren van monumentale panden, omdat het een goede luchtcirculatie en optimale vochtregulering mogelijk maakt.

Veelgestelde vragen over leem als bouwmateriaal

Bron afbeelding:
© gettyimages.de – Miljan Živković